کد مطلب:17087 شنبه 1 فروردين 1394 آمار بازدید:5

گنجینه پرسمان » احكام

آيا در حكومت اسلامي، ماليات حد معيني دارد؟

حكومت اسلامي تمام ماليات دريافت شده را، در مصارف حكومتي و مخارج مملكتي مصرف مينمايد و اگر موقعيتي پيش آمد كه اين ماليات براي اداره مملكت و انجام كارهاي لازم ووظائف اجتماعي و فرهنگي و اصلاحي كافي نبود، يا احتياجات فوق العاده و حالات استثنائي به علت مواجه شدن با حوادث داخلي و خارجي براي جامعه پيش بيايد، حاكم ميتواند مالياتهاي فوق العاده ديگري به قدر رفع ضرورت وضع نمايد. البته اين قسم از ماليات حد معيني، و زمان خاصي ندارد و اين بسته به نظر حاكم است و از اختيارات حكومت اسلامي است قرآن مجيد درباره پيامبر اكرم صلي الله عليه و آله وسلم تصريح ميكند كه او از چنين اختياراتي برخوردار بود آنجا كه ميفرمايد:
«النبي اولي بالمومنين من انفسهم». احزاب/6.
] پيامبر به مؤمنان از خود آنها اوليتر است[. تا جائي كه مصلحت اقتضاء كند ميتواند از اموال مسلمانان ماليات فوق العاده ديگري دريافت نمايد.
همچنين اميرمؤمنان علي(ع) در فرمان معروف خود به مالك اشتر ميفرمايد:
«وليكن نظرك في عماره الأرض ابلغ من نظرك في استجلاب الخراج لإن ذلك لا يدرك الا بالعماره و من طلب الخراج بغيرعماره اخرب البلاد و اهلك العباد».
] تو بايد در ايجاد عمران و آبادي بيش از اخذ ماليات، كوشش نمائي ، زيرا گرفتن ماليات، فرع ايجاد عمران و آبادي است و دولتي كه بخواهد بدون ايجاد عمران و آباداني، ماليات بگيرد، كشور و ملت خود را نابود ميسازد و حكومتش بيش از مدت كمي دوام نخواهد داشت[.
و سپس ادامه ميدهد:
«فربما حدث من الأمور ما اذا عولت فيه عليهم من بعد احتملوه طيبه انفسهم به فان العمران محتمل ما حملته و انما يؤتي خراب الأرض من اعواز اهلها». (نهج البلاغه/نامه53).
]چهبسا براي تو گرفتاريهائي پيش ميآيد كه بايد بر آنها تكيه كني. و در اين حال آنها با طيب خاطر، پذيرا خواهند شد، زيرا عمران و آبادي تحمل همه اينها را دارد و اما ويراني زمين تنها به اين علت است كه كشاورزان و صاحبان زمين فقير ميشوند [.
هرگاه خراج حد معيني داشت به طوري كه تجاوز از آن جايز نبود، در اين صورت جمله: « احتملوه طيبه انفسهم» وجهي نداشت زيرا معني جمله اين است كه آنان درخواست ترا با طيب خاطر بپذيرند، و ترا ياري نمايند.
علاوه بر اين جمله: «فان العمران محتمل ما حملته» دلالت دارد بر اينكه حاكم اگر بتواند شهرها را آباد سازد بهطوري كه مردم در رفاه و آسايش زندگي كنند و به اصطلاح به مردم عمل نشان دهد، در آن صورت اگر نياز مالي بيشتري داشته باشد ميتواند ماليات ديگري كه صلاح ميداند و مصلحت عمومي اقتضاء ميكند، از مردم دريافت نمايد.
چنانكه «محمد بن مسلم» و «زراه بن اعين» از امام باقر و امام صادق عليهماالسلام روايت ميكنند كه فرمودند:
«وضع اميرالمؤمنين(ع) الخيل العتاق الراعيه في كل فرس في كل عام دينارين و جعل علي البرازين ديناراً». (وسائل الشيعه/چاپ جديد/6/51).
] اميرمؤمنان علي(ع) بر گله اسبهاي نجيبي كه در بيابان ميچرند، بر هر اسب، در هر سال دو دينار و بر اسبهاي معمولي يك دينار، ماليات وضع كرد[.
البته لفظ «وضع» دلالت ميكند بر اينكه اگر مصلحت اقتضاء كند، حاكم اسلامي حق دارد، ماليات فوق العادهاي وضع نمايد.
و همچنين روايتي كه مرحوم شيخ محمد بن حسن صفار متوفي سال 290 هـ از «علي بن مهزيار » نقل كرده است، دلالت دارد بر اينكه امام حق دارد درصورتي كه به صلاح امت تشخيص بدهد مالياتهاي اسلامي را تخفيف بدهد و اگر احتياج به بودجه بيشتري باشد، موقتا زيادتر كند. البته روايت طولاني است كه خواننده گرامي ميتواند آن را در كتاب «وسائل الشيعه» مطالعه نمايد. (وسائل الشيعه/كتا ب خمس/باب8/ از ابواب «مايجب فيه الخمس»/6/349).

---

مباني حكومت اسلامي
آية الله جعفر سبحاني